Film Jacka Bławuta pt. „Nienormalni” jest jednym z najgłośniejszych filmów dokumentalnych początku lat 90-tych w Polsce. Zdobywca wielu nagród na polskich i zagranicznych festiwalach do dnia dzisiejszego nie doczekał się wersji po pełnej i fachowej rekonstrukcji cyfrowej, a przecież jest to dzieło wyjątkowe – o niebywałych wartościach estetycznych i etycznych oraz o uniwersalnym przesłaniu społecznym. Film przez lata funkcjonował w nienajlepszych kopiach cyfrowych i magnetycznych, które nigdy nie odwzorowały pełni jego walorów widocznych na taśmie światłoczułej. Najwyższy czas aby nadrobić to zaniedbanie. Tym bardziej, że czas działa na niekorzyść oryginalnego, analogowego nośnika, który z czasem starzeje się i ulega nieuchronnemu procesowi degradacji. Planowane przez WFO opracowanie cyfrowe filmu „NIENORMALNI” ma na celu umożliwienie udostępnienia współczesnym widzom tego wyjątkowego filmu i zachowanie go dla przyszłych pokoleń – co bez digitalizacji i rekonstrukcji jest już praktycznie niemożliwe (choćby dlatego, że trudno już znaleźć dziś kino, w którym można dokonać projekcji z taśmy światłoczułej 35 mm). Projekt ten traktowany jest przez WFO jako misyjny i sztandarowy – do czego zobowiązuje zarówno szacunek i powinność wobec wybitnych twórców, którzy tak wartościowe filmy tworzyli, jak i poczucie obowiązku wobec polskich widzów, którzy powinni mieć szansę zapoznania się z wybitnymi, klasycznymi już dziełami z dorobku polskiej kinematografii. Zachowanie i przywrócenie tych filmów szerokiej widowni jest wysoce pożyteczne dla dobra kultury narodowej lecz obecne, ograniczone możliwości finansowe WFO uniemożliwiają realizację kosztownych przedsięwzięć rekonstrukcji cyfrowej we własnym zakresie.

Digitalizacji i rekonstrukcji filmu dokonała firma Fixafilm Sp. z o.o.

Projekt współfinasowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej.

 

Pełnometrażowy film „CZARNE SŁOŃCA” – zrealizowany w roku 1992 w WFO – jest debiutem fabularnym reżysera Jerzego Zalewskiego. Choć nie uzyskał wielkiego rozgłosu, to z upływem czasu zdobył sobie wielu fanów, przez których uznawany jest za film „kultowy”. Niewątpliwie jest to obraz interesujący i wart przypomnienia i na swój sposób wyjątkowy, gdyż jest jednym z bardzo nielicznych polskich filmów utrzymanych w konwencji science-fiction, a jednocześnie odwołujących się do realiów życia codziennego swoich czasów. Cennym wyróżnikiem filmu jest też warstwa muzyczna – specjalnie skomponowana i wykonana przez cieszący się niesłabnącym powodzeniem zespół „Kult” prowadzony przez Kazika Staszewskiego (warto dodać, że była to nie jedyna współpraca Zalewskiego ze Staszewskim – w latach 1993 – 94 reżyser zrealizował dwa cenione filmy poświęcone ojcu Kazika – „TATA KAZIKA” i „STASZEK”). Godna uwagi jest też obsada aktorska filmu złożona z postaci, które stały się z czasem „największymi nazwiskami” polskiego kina. W filmie występuje „silna grupa” utalentowanych, polskich aktorów: Jan Frycz, Ewa Dałkowska, Tomasz Dedek, Cezary Pazura, Sławomir Orzechowski. Planowane przez WFO opracowanie cyfrowe filmu „Czarne słońca” ma na celu umożliwienie udostępnienia widzom tego wyjątkowego filmu – co bez dygitalizacji i rekonstrukcji jest już praktycznie niemożliwe, gdyż po 30 latach od jego powstania kopie na nośniku światłoczułym 35 mm są już w znacznym stopniu zdegradowane co do jakości obrazu i dźwięku; a ponadto trudno już znaleźć dziś kino, w którym można dokonać projekcji z takiego nośnika. Projekt ten traktowany jest przez WFO jako powinność wobec twórców filmowych oraz wobec widzów, którzy powinni mieć szansę na poznanie wartościowych dzieł z dorobku polskiej kinematografii.

Digitalizacji i rekonstrukcji filmu dokonała firma Fixafilm Sp. z o.o.

Projekt współfinasowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej.

 

Chcąc ratować filmowe dzieła, zapisane na światłoczułych taśmach łatwopalnych, które samoistnie i nieodwracalnie ulegają degradacji, Wytwórnia Filmów Oświatowych pragnie przedstawić osiemnaście filmów oświatowych poddanych digitalizacji. Projekt nie mógłby być zrealizowany, gdyby nie dofinasowanie z Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej.

W ramach realizacji zadania poddano procesowi digitalizacji osiemnaście filmów wyprodukowanych w Wytwórni Filmów Oświatowych na taśmie światłoczułej łatwopalnej („nitro”) 35 mm z lat 1946-1955 ubiegłego wieku. Zakres prac obejmował m.in.: przepisanie materiałów wyjściowych na taśmach światłoczułych łatwopalnych na taśmy światłoczułe trudnopalne, digitalizację oraz korekcję obrazu i dźwięku, przygotowanie kopii eksploatacyjnych zdigitalizowanych filmów do wydań DVD, Blu-Ray, DCP, DCDM, Quick Time HD.

Wyboru tytułów do pierwszej części projektu „Cyfryzacja klasyków dokumentu” dokonano kierując się kryteriami wartości artystycznej i poznawczej filmów – znajdującej często swe odzwierciedlenie w nagrodach festiwalowych, oraz pozycją i rangą ich autorów – zaliczanych do wybitnych twórców polskiej kinematografii.
Wybór filmów do digitalizacji należał do pierwszych działań wykonanych w ramach realizacji zadania.

Wyboru tytułów do pierwszej części projektu „Cyfryzacja klasyków dokumentu” dokonano kierując się kryteriami wartości artystycznej i poznawczej filmów – znajdującej często swe odzwierciedlenie w nagrodach festiwalowych, oraz pozycją i rangą ich autorów – zaliczanych do wybitnych twórców polskiej kinematografii.
Wybór filmów do digitalizacji należał do pierwszych działań wykonanych w ramach realizacji zadania.

Kolejne etapy realizowanych prac przedstawiały się następująco:
– Wykonano przegląd materiałów wyjściowych (negatywów i kopii, RR-ów) wybranych filmów wraz z oceną ich stanu technicznego;
– Wykonano prace konserwacyjno naprawcze, w tym, między innymi, czyszczenie materiałów wyjściowych przez pracowników Wytwórni;
– Skompletowano i uzupełniono listy montażowe i dialogowe, oraz opisy treści filmów przeznaczonych do digitalizacji;
– Przetransportowano kopie filmów do specjalistycznych firm w Warszawie – dla umożliwienia dalszych prac;
– W wybranych, kompetentnych firmach dokonano skanowania obrazu i digitalizacji ścieżki dźwiękowej;
– Zeskanowane materiały zostały poddane zabiegom rekonstrukcji cyfrowej – retuszu i odszumiania, oraz remasteringu dźwięku;
– Wykonano korekcję barwną obrazu – we współpracy z twórcami filmów (operator obrazu, reżyser). W przypadku filmów starszych, których twórcy już nie żyją, korekcja dokonywana była pod nadzorem współpracownika Wytwórni – doświadczonego operatora obrazu i profesora Szkoły Filmowej Pana Józefa Romasza;
Dokonano synchronizacji obrazu i dźwięku zdigitalizowanych filmów;
– Przeprowadzono odbiór (kolaudację) zdigitalizowanych filmów równoznaczny z kontrolą jakości wykonanych prac – z udziałem partnerów projektu, przedstawicieli PISF i Wytwórni oraz twórców filmów;
– Opracowano wersje angielskojęzyczne zdigitalizowanych filmów (tłumaczenie dialogu i komentarza, wykonanie napisów – subtitle);
– Wykonano wzorcowe kopie eksploatacyjne zdigitalizowanych filmów do wydań DVD, Blu-Ray, HDCAM SR, Quick Time HD, DCP;
– Przygotowano zdigitalizowane filmy do archiwizacji – w formatach: QT, master DVD, master Blu-Ray, DCP, taśmy LTO4/LTO5;
– Opracowano materiały promujące zbiór filmów opracowanych cyfrowo – w wersjach filmowych (spoty) oraz drukowanych (materiały poligraficzne).

W Wytwórni Filmów Oświatowych w latach dziewięćdziesiątych, z powodów finansowych i zmiany technologii rejestracji obrazu, nastąpiło przejście z używania taśmy światłoczułej na nośnik, jakim jest taśma magnetyczna Betacam SP. Materiał filmowy zapisany na tym nośniku ulega z czasem poważnym zniszczeniom, a jego żywotność ogranicza się do ok. 25 lat, przy założeniu, że materiał będzie przegrywany na nową taśmę magnetyczną co kilka lat. Do najczęstszych uszkodzeń taśm Betacam SP, należą m.in. drgania obrazu, zanik koloru, siły sygnału wizji będący efektem utraty właściwości magnetycznych tzw. rozmagnesowywanie się taśmy, utrata elastyczności nośnika, co uniemożliwia jej odtworzenie. Czynnikiem uszkadzającym jest głównie czas przechowywania, zatem konieczne jest, aby filmy wyprodukowane przez WFO w tej technologii, zostały zabezpieczone poprzez ich digitalizację. Niezbędne jest uczynienie tego najszybciej jak to możliwe z uwagi na wiek taśmy i wartość zarchiwizowanego na niej materiału filmowego.

Wytwórnia Filmów Oświatowych Sp. z o. o. posiada bogate archiwum będące częścią polskiej spuścizny kultury narodowej. Aby umożliwić następnym pokoleniom dostęp do wszelkich materiałów przeprowadzane są kolejne projekty digitalizacyjne, takie jak: Drugie życie filmu, Cyfryzacja Klasyków Dokumentu, Nitro, czy Cyfryzacja Klasyków Dokumentu II. Cały proces jest niezbędnym elementem strategii mającej na celu archiwizację i rekonstrukcję zasobów filmowych. Cyfryzacja jest koniecznym procesem, ponieważ część filmów nie może być obecnie eksploatowana, bądź ta eksploatacja jest utrudniona w związku z postępem technologicznym.

Filmy poddane rekonstrukcji zostały wybrane po szczegółowym przeglądzie taśm analogowych i weryfikacji jakościowej zapisanych na nich kopii. Wyselekcjonowane tytuły to w znacznej mierze filmy dotyczące tematyki oświatowej i kulturowo-przyrodniczej. Są wśród nich dokumenty przyrodnicze i popularno-naukowe, filmy o sztuce i krótkie formy przeznaczone do celów dydaktycznych uznanych twórców filmowych. Do współpracy przy produkcji wielu tytułów zaproszeni zostali wybitni lektorzy polscy – Krystyna Czubówna, czy Grzegorz Pawlak.

Zakres planowanych obejmuje między innymi rekonstrukcję obrazu i dźwięku, dzięki czemu filmy poddane procesowi digitalizacji będą dostępne w nowej, lepszej jakościowo wersji.
Dystrybucja filmów odbywać się będzie w wersji elektronicznej, na płytach DVD i BluRay.

 

 

Współpracujące instytucje:
Cyfrowe Repozytorium Filmowe
The Chminey Pot Sp. z o. o.
TOYA Sound Studios Sp. z o. o.

NITRO, jako słowo funkcjonujące w potocznym obiegu, kojarzy się przede wszystkim z substancją stosowaną w motoryzacji przeznaczoną do celów zwiększenia mocy napędowej i wydajności silnika samochodowego. Co niektórzy, wiążąc go z nitrogliceryną (właśc. triazotanem glicerolu), mogą przypisywać mu znaczenie organicznego związku o właściwościach wybuchowych, popularnie stosowanym przy produkcji dynamitu. Zastosowanie słowa nitro odnosi się również do dziedziny filmowej, powszechnie używane do określenia podłoża, mechanicznego nośnika, na którym utrwalony był film. Taśm tego rodzaju nie produkuje się już od ponad pół wieku, a instytucje posiadające w swoich zbiorach zasoby nitro, dziś czynią starania, aby zarejestrowane i utrwalone w tej technice obrazy mogły zostać przekazane jako akty kultury kolejnym pokoleniom.

Wytwórnia Filmów Oświatowych jest aktualnie w trakcie procesu digitalizacji swoich zbiorów. Część z nich pochodzi jeszcze sprzed lat 50-tyh XX wieku, długo zanim polska szkoła dokumentu dotarła do swoich największych osiągnięć, nim język dokumentu przekroczył granice ukazywanej rzeczywistości, a w Wytwórni powstawały takie dokumenty jak „Usłyszcie mój krzyk” (1991, reż. Maciej Drygas), „Europa II” (1988, reż. Piotr Zarębski), „Szczurołap” (1986, reż. Andrzej Czarnecki), czy „Elementarz” (1976, reż. Wojciech Wiszniewski). Na światowym rynku filmowym dominowała wtedy taśma nitro, która zawdzięcza swą nazwę od najwcześniej stosowanego w kinematografii podłoża – nitrocelulozy.

W obecnie realizowanym projekcie zbiory NITRO, którymi dysponuje Wytwórnia zostaną zabezpieczone na trudnopalnej taśmie światłoczułej. Sam proces digitalizacji pozwoli na udostępnienie, emisję i dystrybucję filmów na nowoczesnych nośnikach, w tym wykorzystując media telewizji, czy internetu. Projekt obejmuje trzydzieści tytułów, wśród których każdy zasługuje na osobną uwagę. Znajdziemy w nich cenne informacje i unikatowe zdjęcia z wczesnych lat 50-tych XX wieku. Dokumenty te mają nieocenioną wartość historyczną. Już sama forma filmu oświatowego, czy wypracowane przez realizatorów filmowych formuły są świadectwem Polski z minionych czasów. Wiele obrazów wyróżnia przypominający kroniki telewizyjne styl prowadzenia narracji z charakterystycznym lektorem, dodane są tu często wzmianki służące jedynie socrealistycznemu przekazowi.

Celem „Oświatówki” jest umożliwienie odbiorcom kultury dostępu do niej. Kolejno realizowane projekty cyfryzacji zasobów filmowych to jedyna możliwość ocalenia przed zapomnieniem wielu znaczących dla całego dorobku polskiej kultury filmów. Archiwum Wytwórni to bogate zbiory filmowe blisko pięciu tysięcy filmów, w większości o charakterze dokumentalnym. Znajdują się w nim realizowane przez ponad 65-lat istnienia Wytwórni przyrodnicze, czy historyczne filmy popularno-naukowe, unikatowe dokumenty kreacyjne wielkich twórców, filmy o sztuce, a także dydaktyczne i instruktażowe obrazy – kopalnia wiedzy praktycznie na każdy temat i z każdej dziedziny życia. Pozwolić im przetrwać, ocalić dzieła i twórców, nie dać im zginąć, a widzom nie dać zapomnieć – to obowiązek dzisiejszych czasów.

Projekt „Drugie życie filmu” umożliwił rozpoczęcia procesu digitalizacji, który pozwala ponownie pokazywać zmagazynowane filmy oraz daję szansę na ich uratowanie poprzez przeciwdziałanie niekorzystnym procesom chemicznym, które wpływają na niszczenie zapisanego optycznie obrazu.
Celem głównym zadania jest poszerzenie i ułatwienie dostępu do cyfrowych zasobów bogatego i różnorodnego dorobku Wytwórni poprzez digitalizację zapisów cyfrowych oraz tworzenie elektronicznej bazy danych. Wytwórnia w swych zasobach posiada filmy przyrodnicze, biologiczno – medyczne, filmy o kulturze i sztuce, filmy o dzieciach i dla dzieci. Znaczną część zgromadzonych zbiorów stanowią tzw. filmy szkolne wykorzystywane przed laty w procesie dydaktycznym. Tworzenie elektronicznej bazy danych o zasobach Wytwórni pozwoli zapoznać się z dorobkiem dziedzictwa kulturowego wielu pokoleń i wprowadzi efektywny sposób ich wykorzystania i upowszechnienia.
Projekt zrealizowany został do końca roku 2012.